आधुनिकताभित्र महिलाको अस्थित्व

प्रकाश विहीन

कुरा सन् २०१४ अक्टाेबर ११ तारिककाे हाे ।  मध्यान । क्रमश घाम तेजिलो बन्दैछ । आँखा तिरमीराइरहेकाछन् । धमिला किरणहरु छरिरहेछ प्रकाश । सुन्दर पोखराको कोलाहल शहर पनि आज किन सुनसान लागिरहेछ । मनमा अनेकै तरङ्गह्रु तर्किरहेछन । मन गहै हुन्छ । सम्झिँदा बिगतलाई अनि भुलु पनि कसरी आफनै इतिहास । धिक्कार लाग्छ । आफैलाइ सिमाहिन आकाश तिर हेर्छु कालो बादल मडारिरहेको देख्छु । आकाश खुलेको दिन कस्तो हुन्छ होला मनमनै प्रश्न खेलाइरहेको थिँए ।

एक्कासी मेरो मोवाइको घण्टी बज्छ । झस्ङ्ग झस्कीन्छु फोन मेरो प्रिय सारथी शिव रेग्मीको थियो ।
“बालिकाहरुलाई सशक्त पारौं, बालिकाहरुमाथि हुने हिंसाको अन्त्य गरौं” भन्ने मूल नारासहित अन्तर्राष्ट्रिय बालिका दिवस मनाइँदै छ ।  शिवले एक वजे नया प्रोजेक्टको फाइन मिटिङ भएको जानकारी गरायाे । विदाको दिन भएकाले अफिस जान नपर्ने थियो । समय विताउन धौ धौ पर्लाकी सोचीरहेको थिए । के खोजीस के आँखा भने जस्तै भयो । एक वजे मिटिङ यसो घडी हेछु ब्राह्र वजिसकेको थियाे। हतार हतार पोखराको एउटा सान्सारीक दुनिँया बाट अकै भुगोल लेकसाइड तिर जादै थिए । यात्रामा सँयोगले मेरो गाँउले अभिन्न मित्र भुपेन्द्र मल्लसँग अचानक जम्काभेट हुन्छ । यो मेरो लागी कम्तीको रमाइलो र आन्नददायी क्षण कुनै थिएन होला । कुराकानीको सिलसीलामा थाहा भयो आज मात्रै पोखरा आएको रे । उनी पनि एउटा आइ.एन.जि.ओमा सँलग्न छन् । मैले शिवलाइ फोन गरे । शिव म आज एक्लै आउदीन । किन ? के भो प्रकाश ? किनकी आज मसँग एकजना साथी पनि आउदै छ ।

को साथी ? भुपेन्द्र । शिव आफूपनि अाैधी खुसी भयाे । हामी दुवै गन्तव्य तिर लाग्याैं । त्यँहा पुग्दा शिव आफै बाटाेमा  पर्खिबसेकाे थियाे । हामी मिटिङ हल तिर सरासर गयाैं । करीव अढाइ घण्टा पछि मिटिङ सिद्धियो । खाजा खाने समय । रमाइलो गफ गाफ चलीरहेको थियो । लामो समय पछि को आश्रचार्य जनक भेट जीवनकै जीवन्त अनुभुती त्यो पल , त्यो क्षण । कुराकानी झन झन रँगीन बन्दै थिए हाँसोको सुवास गुन्जीरहेको थियो ।

यक्तिकैमा हामी बसेको टेवुल अगाडी एउटी आधुनिक नारीको आगमन भयाे। सायद लामो समय देखी त्यो टेवुल खाली थियो । सायद त्यो टेवुल तिनैको लागी राखीएको होकी मलाइ त्यो भान हुन्छ । थच्चक कुुर्चिमा बसीन । तल एक वित्ताको टालो बेरेको र माथी पातलो जाली लगाए र छोप्नु पर्ने सवै चिज प्रस्ट देखाइरहेकी थिइन । वडो फुर्तिका साथ आइन र ओइटरलाइ एउटा चिसो र सूर्य चुरो अडर गरिन् । ओइटरले हतार हतार गर्दै अडर अनुसारकार्य गर्यो । त्यसपछि चुरोटको धुँवाको कुइरेमण्डल हामी बसेको वातावरण ढम्मकै ढाक्यो ।

कतै सुनेकाे थिएँ । अति भयो भने खति हुन्छ । फेशन गदै नगर्ने भन्ने पनि होइन तर हाम्रो समाज र सँस्कार अनि स्वाथ्यकाे  पनि अलिकती ख्याल गर्नु पर्छ भन्न खोजेको मात्र हो । त्यो सवै हामीले के ले पापा हेरे जस्तैगरी टवाल्ल परेर हेरीरहेका थियौ । कमलवली दिदिको गीतले भने जस्तै आधुनीक स्वाभाव र शैलीको नारी सायद यस्तै हो की ? ति आधुनीक नारी हेरेपछि भुपेन्द्र लाज मान्दै अलिक भावुक वन्दै भन्छन् किन मान्छेहरु आफ्नो मासुको विज्ञापनमा रमाइरहेका छन । किन आफ्नो अस्मितालाइ जोखीममा पारिरहेका छन् । किन बर्वाद गरिरहेका छन् आफ्नो अमूल्य जिन्दगीलाई । किन मूल्यहिन वनाइरहे छन् । प्रश्न माथी प्रश्नको वर्षात गर्छन् । शिवले लामो सास लिदैं हेर साथीहरु हो हामी आधुनीक समाजको परिकल्पना गरीरहेकाछौ । आधुनिक समाजमा हरेक वस्तुको विक्री वितरण विज्ञापनको आधारमा हुने गर्दछ । र हेन्छ पनि । विज्ञापन विनाव यो समाजमा कुनै वस्तुको विक्री हुनु प्राय असम्भव हुन्छ भन्दा कुनै फरक पर्दैन की ? यो यसैको अनुसरण हो की ?

हा… हा….हा लामो हाँसो । शिवको कुरामा पुन प्रश्न गछन् । भुपेन्द्र त्यसो भए योे आधुनीक समाजको कल्पना गर्नु समाजकै लागी अभिसाप त हुने हैन ? यस्तो पुजीवाद र आधुनीक समाजमा महिलाको अस्तित्वको प्रश्न चाही ? प्रश्न बढो गम्भिर प्रकृतिको थियो । यो प्रश्नले अपेक्षा गरेको उत्तर पाउन कठिन । लामो सोध गर्नुपर्ला सायद। पल्लिो समयमा महिलाहरु स्वतन्त्र हुनुपर्छ भनेर घाँटी सुकाइरहेका छन् । केही् बुज्रुकहरुले पनि महिला स्वतन्त्र छन भनेर फुकीरहेका छन् । तर आधुनीकताको नाममा शोषण भएको छकी छैन भन्ने कुरा कसैले अनुमान गर्नसकेको छैन ।
आधुनीकता र अधिकारको नाममा महिलाहरुको अँग प्रत्याङ्ग विक्री वितरण गरीन्छ भइरहेका छन् । उदारणको लागी कुनै एउटा कम्पनीले आफ्नो सामानको उत्पादन गर्यो भने उसले त्यसको विज्ञापन राम्रो महिलाको स्तन, साप्रा र जाँगबा मोलतोल गर्छ । ताकी उसले ती महिलाको रुप, जिउडाल बेचेर आफु राता रात मालामाल हुन सकीयोस् । यहा महिलाहरुले विज्ञापनमा काम गनै हुन्न र प्रयोग हुनु हुदैन भन्ने मेरो मनसाय कदापी होइन र म विज्ञापन विरोधी पनि ।

उसको मधुर स्वर टम्म मिलेको जिउडालको फाइदा एउटा वहुराष्टिय कम्पनीले लिएको हुन्छ । महिलाले विज्ञापन गरेका सवै वस्तु धेरै फाइदा हुने । यसआराम दिने खालका हुन्छन् । किनकी उनीहरु कसरी लगाउदा राम्रो हुन्छ । वा आन्नद हुन्छ । भनेर पैसले महिलाको अस्मिताको व्यापहार गरीरहेकोछन् । यदी विज्ञाापननै गर्ने हो भने महिलाहरुको वैदिक्ताको किन प्रचार प्रसार गरीदैन ? यो सब पुँजीवाद र आधुनीक्ताको नाममा भित्रीएको असभ्यता हो विकृती मात्र हो । अहिलेका महिला अधिकारकर्मी दिदिवहिनीहरु बुझ्नु पर्ने चुरो कुरो पनि सायद यो नै होकी ? कि कतै हाम्रो सुन्दर समाज कुरुप त बन्दै छैन् । आधुनीकताको ओकालत गर्ने बुज्रकहरु आज किन मैन ? तपाइ हरुले सिकाएको सँस्कारले आज मान्छेहरु क्रमश नाँगीदैछनविच सडकमा खुलेआम आफ्नाे जवानी लिलामीमा तल्लीन छन् ।

सभ्यताको आरम्भमा मान्छे लुगा नभएर नाँङगै थिए तर आज आधुनीक्ताले गर्दा कपडाहरुको थुप्रो विच फेरी एक पल्ट नाँङगीरहेछ मान्छे । हुनत इतिहासको जगमा टेकेर नै भविष्यको निमार्ण गरीन्छ पनि भन्निछ ।, गफ गाफ चलीरहेको थियो । दिन ढल्दै थियो । सुस्तरी सुस्तरी साझ अघि बढीरहेको थियाे । शहर पातलो अध्योरो भित्र डुब्दै थियो । गेस्ट हाउसमा विदेशी स्वदेशी पाहुनाहरुको आवत जावत चलीरहेको थियो । यसै क्रममा अर्की एउटी नेपाली किशोरी आर्कषक टिसर्ट लगाएर हाम्रै टेवुलको आडकोे टेवुलमा आएर बसीन् । त्यो टिर्सटको ठिक विच छातीमा ठुला ठुला अक्षेरमा सेक्स लेखीएको थियो । मेरो नजर तिनै यूवतीको छातीमा ठोक्कीयो् । भर्खर एउटा आपत देखीयो अव अर्का विपत आइलाग्ला जस्तो छ । शिवले मलाइ हाँस्दै भने । यो आधुनीक जमाना ले पनि केके देखाउने हो ? नदेखाउने देखाउछ ।देखाउनु पर्ने लुकाउँछ ।

 अव सायद त्यँहा बसेर त्यो हरिगती हेर्नू । हाम्रो लागी स्वभनिए हुदैँन भन्ठाने रै होला भुपेन्द्र अली हडवडाए जस्तो लाग्थ्यो मलाई ।  सायद सदाचार र भैतिक सम्पन्ताको झिनो सुअवसर पाएर नैतिक श्रेष्ठता हाँसील गरीरहेकाहरु हडवडाउनु अस्वभावीक पनि होइन । म हतारीएको साहित्यको विद्यार्थी पनि भएकाले म अलिकति सँकालु स्वाभावको हुनु स्वभाविकै थियो । म उनीसँग कुनै नाता सम्वन्ध पनि होइन नत चिने जानेको तर मैले उनी्सँग कुरा गर्ने हिम्मत गरे र उनलाइ त्यो टिसर्ट नलगाउन सल्लाह दिए तर उनले सोधीन किन के हुन्छ ? के हो सेक्स भनेको ? मैले लामा समय पछि वल्ल वल्ल सेक्सको अर्थ बुझाए र भने यौन भावना प्राकृतिक हो । भोक र तिर्खा पछिको यौन चाहना मान्छको आधारभुत आवस्यकता पनि हो । तर तिमी जो यो छातीमा सेक्स लेखीएको टिर्सट लगाएर हिड्छ्यौ । मान्छेह्रुको आँखा त्यही पर्छ । त्यो विज्ञापन हुन्छ । तिमीलाइ जिस्काउछन् सके उडाउछन् त्यसपछि……..त्यसपछि…….तिम्रो मनस्थिती खलवलीन सक्छ । उनी एक किसीमले विस्वश्त भईन । हामी दुवैजनाको कुराकानी सुनेपछि शिवले पुनः भावुक हुदैँ भन्छन् ।

तर प्रकाश महिलाहरुले सामाजिक मर्यादा र सँस्कारको वन्धनले सधै महिलाहरुलाइ मात्र बाध्ने गरेकोछ । त्यसलाइ तोड्नुपर्छ । र स्वतन्त्रताको कुरा उठाइरहेका छन । भकुण्डो जति दबायो त्यती उफ्रिन्छ भनेको सायद यही हो की ? भुपेन्द्रले शिवको कुरामा सहमतीका साथ अगाडी थप्छन् । हुनत महिलाहरुलाइ हाम्रो समाजले गमलाको सुन्दर फुल बनाइरहेकोछ । सधै दोस्रो दर्जाको रुपमा मात्र हेर्ने गरेकोछ । युगै देखी पितृसत्तात्मक सँरचनाको जातो मुनी पिल््सीरहेका छन् । त्यसैले उनी हरुले ओकालत गरेको उन्मुक्तिको कुरा स्वतन्त्रताको कुरा समय सान्र्धभीकनै त छ तर अति स्वतन्त्रता पनि खतरा हुने गदर्छ । दुवै जनाको कुरा सुन्दा मलाइ पनि हो हो जस्तो त लाग्यो तर आधुनीक्ताको नाममा होस वा स्वतन्त्रताको नाममा आफुुनै नजानीदो हिसावले नउम्किने गरी दलदलमा फस्दै छन् उनीहरु । हुनत खुकुरीको चोट अचानोलाइ थाहाहुदैन । र उनीहरुको वाध्यता र विवस्तालाई पनि त हामीले वुझेको पनि त छैनै । त्यर्सैले आलोचना गर्नु उचित नहुन सक्ला तर भोगेर नभए पनि अनुभव गरेर भए पनि हामी यो निश्कर्षमा पुग्यौ । महिलाहरुको अवको मूख्य जिम्मेवारी भनेको जहाँ जुन अवस्थामा उनीहरुको उपस्थिती छ । त्यहाबाट आफ्नो अधिकारको ओकालत गर्नु आवस्यक छ । त्यहीबाट समानताको पाइला चाल्न जरुरी छ । किनकी क्रियाशिलताले नै अस्तित्व निमार्ण गर्छ ।

क्रियाशिलता खुलेआम आफ्नो मासुको विज्ञापनमा सामेल भएर जवानीको लिलामीको लागी होइन समाज परिवर्तनको लागी हुनुपर्छ । उनीहरुको शैक्षिक योग्यता जागीर खाने लाइसेन्स् मात्र हुनुहुदैन् अब समाज परिवर्तन गर्ने सम्वाहक हुनु जरुरी छ । ताकी उनीहरु सानो सानो कुरामा सन्टुष्टी हुने थोरै भएपनी सँसार जीते जस्तो मान्ने । र त्यसलाई स्वतन्त्रता ढान्दै हरेक पलपलमा विक्री भैरहन नपरोस । तब मात्र एउटा सुन्दर समाज बन्नसक्छ । तर मेरो मानस्पटलमा आजसम्म पनि एउटा प्रश्न अनुत्तरित बनेर नांँचिरहेछ । आधुनिक्ता भित्र महिलाको अस्तित्व कहाँ ?